Buddhism Views on Upanishads: ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮದ ನಿಲುವೇನು?: ಅಪ್ಪಿಕೊಂಡಿದ್ದೇನು? ತಿರಸ್ಕರಿಸಿದ್ದೇನು?

ಬೆಂಗಳೂರು: ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳು ಮಾನವ ನಾಗರಿಕತೆಯ ಇತಿಹಾಸ ಕಂಡ ಅತ್ಯಂತ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಜ್ಞಾನ ಭಂಡಾರ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳು ಬೋಧಿಸಿದ ಜ್ಞಾನ ಅಂತಿಮ ಸತ್ಯವಾಗಿದ್ದು, ಸೃಷ್ಟಿ ಹಾಗೂ ಸೃಷ್ಟಿಕರ್ತನ ಮಹತ್ವ ತಿಳಿಸುವ ಬಹು ಆಯಾಮದ ಚಿಂತನೆಗಳಾಗಿವೆ.

ಆದರೆ ಕಾಲಾನಂತರದಲ್ಲಿ ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳ ಬೋಧನೆಯನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸುವ ಧೈರ್ಯ ತೋರಿದ ಅನೇಕ ದಾರ್ಶನಿಕರು, ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳನ್ನು ಯಥಾವತ್ತಾಗಿ ಸ್ವೀಕರಿಸದೇ ಅದರಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಬದಲಾವಣೆಗೆ ಒತ್ತಾಯಿಸಿದರು. ಈ ದಾರ್ಶನಿಕರ ಪೈಕಿ ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮದ ಸಂಸ್ಥಾಪಕನಾದ ಗೌತಮ ಬುದ್ಧ ಕೂಡ ಪ್ರಮುಖ.

ಬುದ್ಧನ ತತ್ತ್ವಶಾಸ್ತ್ರದ ಮೂಲವು ಭಾರತೀಯ ತತ್ತ್ವಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಭಾರೀ ಚರ್ಚೆಯ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ. ಬುದ್ಧನ ಬೋಧನೆಯು ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳಿಂದ ಬಂದಿದೆ ಎಂಬ ಅಭಿಪ್ರಾಯವಿದೆ. ಆದರೆ ಕೆಲವು ವಿದ್ವಾಂಸರು ಈ ಅಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನು ತಿರಸ್ಕರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಏಕೆಂದರೆ ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳ ಕೇಂದ್ರ ಸಿದ್ಧಾಂತವು ಆತ್ಮ ಅಥವಾ ಸ್ವಯಂ ಆಗಿದ್ದು, ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮವು ಯಾವಾಗಲೂ ತನ್ನ ನೈರಾತ್ಮಯ (ಸ್ವಯಂ ಅಲ್ಲ) ಸಿದ್ಧಾಂತದೊಂದಿಗೆ ಆತ್ಮ ಸಿದ್ಧಾಂತಕ್ಕೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ ನಿಲ್ಲುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಬುದ್ಧನ ಸಿದ್ಧಾಂತವು ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳ ಬೋಧನೆಗೆ ನಿಖರವಾಗಿ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಲಾಗಿದೆ.

ಆದಾಗ್ಯೂ ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳು ಮತ್ತು ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮದ ಸಿದ್ದಾಂತದ ನಡುವೆ ಕೆಲವು ಸಾಮ್ಯತೆ ಮತ್ತು ಕೆಲವು ವಿರೋಧಾಭಾಸಗಳಿವೆ. ಈ ಕುರಿತು ನಾವು ಈ ಲೇಖನದಲ್ಲಿ ಚರ್ಚಿಸೋಣ.

ಉಪನಿಷತ್ತು ಮತ್ತು ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮದ ಎರಡರ ಗುರಿಯೂ ಹುಟ್ಟು ಸಾವಿನ ಚಕ್ರದಿಂದ, ಸಂಸಾರ ಬಂಧನದಿಂದ ಹಾಗೂ ಈ ದುಃಖದ ಪ್ರಪಂಚದಿಂದ ಪಾರಾಗುವುದು. ದುಃಖದ ಮೂಲವು ಬಯಕೆಯಾಗಿದೆ ಎಂದು ಉಪನಿಷತ್ತು ಮತ್ತು ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮ ಎರಡೂ ನಂಬುತ್ತವೆ. ದುಃಖವನ್ನು ಕೊನೆಗೊಳಿಸುವ ಬಯಕೆಯನ್ನು ನಾವು ಜಯಿಸಬೇಕು ಎಂದೂ ಎರಡೂ ಕಡೆ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ.

ನೈತಿಕ ಸುಧಾರಣೆಗಾಗಿ ಸ್ವಯಂ ನಿಯಂತ್ರಣ, ದಾನ ಮತ್ತು ಸಹಾನುಭೂತಿಯನ್ನು ಹೊಂದಬೇಕು ಎಂಬುದನ್ನು, ಎರಡೂ ಸಿದ್ಧಾಂತಗಳು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತವೆ. ಆದರೆ ಜ್ಞಾನಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಇವೆರಡರ ನಡುವೆ ವ್ಯತ್ಯಾಸ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.

ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳು ಮನಸ್ಸು, ಬುದ್ಧಿ ಮತ್ತು ಇಂದ್ರಿಯಗಳನ್ನು ಮೀರಿದ ಒಂದು ಬದಲಾಗದ ವಾಸ್ತವವನ್ನು ಕಲಿಸುತ್ತವೆ. ಇದು ಈ ವಾಸ್ತವವನ್ನು ಬ್ರಹ್ಮ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತದೆ. ಉಪನಿಷತ್ತು ಮನುಷ್ಯನ ಆತ್ಮವನ್ನು (ಆತ್ಮನ್) ಬದಲಾಯಿಸಲಾಗದ ಮತ್ತು ಅತಿಸೂಕ್ಷ್ಮ ಎಂದು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸುತ್ತದೆ. ಅಲ್ಲದೇ ಕೆಲವು ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳಲ್ಲಿ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ, ಚಾಂದೋಗ್ಯ) ಆತ್ಮವನ್ನು ಬ್ರಹ್ಮನೊಂದಿಗೆ ಸಮೀಕರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಆತ್ಮವು ವಾಸ್ತವವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಆತ್ಮ ಮತ್ತು ಬ್ರಹ್ಮನ ದ್ವಂದ್ವವಲ್ಲದ (ಅದ್ವೈತ) ಗುರುತನ್ನು ಅಂತಃಪ್ರಜ್ಞೆಯಿಂದ ಅರಿತುಕೊಂಡಾಗ, ಮನುಷ್ಯ ಮೋಕ್ಷವನ್ನು ಸಾಧಿಸುತ್ತಾನೆ ಎಂದು ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳು ಹೇಳುತ್ತವೆ.

ನಿರ್ವಾಣದ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಬುದ್ಧನ ಆಲೋಚನೆಗಳು ಬೇರೆ ಇವೆ. ಪ್ರಾರ್ಥನೆ ಅಥವಾ ಆರಾಧನಾ ಪದ್ದತಿಯನ್ನು ತಿರಸ್ಕರಿಸಿದ ಬುದ್ಧ, ನೈತಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಮತ್ತು ಧ್ಯಾನವನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದ. ನಿರ್ವಾಣವು ಜನನ ಮತ್ತು ಮರಣದ ಚಕ್ರದಿಂದ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ಪಾರು ಮಾಡುತ್ತದೆ ಎಂದು ಗೌತಮ ಬುದ್ಧ ಬಲವಾಗಿ ನಂಬಿದ್ದ.

ಬುದ್ಧನು ಆತ್ಮನನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸದಿದ್ದರೂ, ಅದನ್ನು ಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಅನುಮೋದಿಸಲಿಲ್ಲ. ಹೀಗಾಗಿ ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳಿಗೆ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತವಾಗಿ ಬುದ್ಧನ ಕೆಲವು ಬೋಧನೆಗಳಲ್ಲಿ, ಸ್ವಯಂ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿಕೂಲವಾಗಿ ಕಾಣಲಾಯಿತು. ಸರಳವಾಗಿ ಹೇಳುವುದಾದರೆ ಬುದ್ಧನು ಉಪನಿಷತ್ತಿನ ಭಾವನೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿಧ್ವನಿಸಿದನಾದರೂ, ವಾಸ್ತವವು ಬೌದ್ಧಿಕ ಗ್ರಹಿಕೆಯನ್ನು ಮೀರಿದ್ದು ಎಂದು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದ.

ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳು ವಾಸ್ತವವನ್ನು ಸ್ವಯಂ ಎಂದು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಿದರೂ, ಪ್ರತ್ಯೇಕತೆ ಇಲ್ಲದಿರುವುದರಿಂದ ನೈತಿಕ ಸುಧಾರಣೆ ಮತ್ತು ಧ್ಯಾನಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಒತ್ತು ನೀಡಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಉಪನಿಷತ್ತು ಮತ್ತು ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮವು ಒಂದೇ ವಿಷಯವನ್ನು ವಿಭಿನ್ನ ದೃಷ್ಟಿಕೋನಗಳಿಂದ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತವೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಬಹುತೇಕ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.

ಆದರೆ ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳ ಆತ್ಮ ಸಿದ್ಧಾಂತಕ್ಕೆ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತವಾಗಿ, ಬುದ್ಧನು ಅನಾತ್ಮ ಸಿದ್ಧಾಂತವನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿರುವುದು ದೃಢಪಟ್ಟಿದೆ. ಬುದ್ಧಿಯ ಪರಿಪೂರ್ಣ ಬಳಕೆಯು ವಿಮೋಚನೆಯ ಕಡೆಗೆ ಅತ್ಯಂತ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ರೂಪಿಸಲು ಯೋಗ್ಯವಾಗಿದೆ. ಆದರೆ ವಾಸ್ತವದ ಸ್ವರೂಪದ ಬಗ್ಗೆ ಊಹಾಪೋಹ ಮಾಡಬಾರದು. ಮನುಷ್ಯನಲ್ಲಿ ಬದಲಾಗದ ವಾಸ್ತವವಿದ್ದರೂ ಮತ್ತು ಅದು ಅವನ ಗುರುತಿನ ಸಾರವಾಗಿದ್ದರೂ, ಈ ವಾಸ್ತವವನ್ನು ಅರಿತುಕೊಳ್ಳಲು ಅಹಂಕಾರವು ದೊಡ್ಡ ಅಡಚಣೆಯಾಗಿದೆ ಎಂದು ಬುದ್ಧ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತಾನೆ.

ಮನುಷ್ಯನಲ್ಲಿನ ನಿಜವಾದ ಆತ್ಮವನ್ನು ಅವನ ಅಸಾಧಾರಣ ಅಹಂಕಾರ ಗೊಂದಲಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ. ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಪ್ರಯತ್ನದಲ್ಲಿ ಉತ್ಪಾದಕತೆಯನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ವಿರೋಧಿಸುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಅನಾತ್ಮ ಬೋಧನೆಯು ವಿಮೋಚನೆಗೆ ದೊಡ್ಡ ಅಡಚಣೆಯಾಗಿರುವ ಅಸಾಧಾರಣ ಅಹಂಕಾರಕ್ಕೆ ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ಹೊಡೆತ ಎಂದು ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮದ ಅನುಯಾಯಿಗಳು ನಂಬುತ್ತಾರೆ.

ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳು ಅಂದಿನ ಸಮಾಜದ ಕೆಲವೇ ಕೆಲವು ಅಥವಾ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಸಮುದಾಯಕ್ಕೆ ಸಿಮೀತವಾದರೆ, ಬುದ್ಧನ ಸಂದೇಶಗಳು ಅಥವಾ ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮ ಎಲ್ಲ ಜನಸಮುದಾಯಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತು. ಹೀಗಾಗಿ ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುವ ಒಳಗೊಳ್ಳುವ ಸಿದ್ಧಾಂತವು ಭಾರತದ ಭವಿಷ್ಯದ ಆಧ್ಮಾತ್ಮಿಕ ಪಥವನ್ನು ನಿರ್ದೇಶಿಸಿತು ಎಂದು ವಿದ್ವಾಂಸರು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತಾರೆ.

(ಈ ಲೇಖನದ ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳು ಭಾರತದ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಸಿದ್ಧಾಂತದ ಕುರಿತು ಮತ್ತು ಭಾರತದ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಪರಂಪರೆಯು ನಡೆದು ಬಂದ ಇತಿಹಾಸದ ಕುರಿತು, ವಿವಿಧ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದ ಚಿಂತನೆಗಳ ಒಟ್ಟು ಸಾರವಾಗಿದೆ.)